ეს არ არის პირველი შემთხვევა, როდესაც რესპუბლიკის ხელისუფლება მოქალაქეების პირად ცხოვრებაში ერევა მათი გარეგნობის რეგულირების მცდელობით. Kavkaz.Realii-მ გამოიკვლია, რა დგას ამ მორიგი ინიციატივის უკან და ვის შეიძლება მოუტანოს მან სარგებელი.
ახალი შეზღუდვის შესახებ განაცხადა ჩეჩნეთის კულტურის სამინისტრომ. „რესპუბლიკაში ქალის ტანსაცმლის ყველა დიზაინერისადმი“ მიმართვაში ნათქვამია, რომ მამაკაცის ეროვნული კოსტიუმის ელემენტების გამოყენება ქალის ტანსაცმელში „ეწინააღმდეგება ტრადიციულ წეს-ჩვეულებებსა და კულტურულ ღირებულებებს“. ერთ-ერთი მაგალითია სამასრეები - ვაზნების ბუდეები, რომლებიც მკერდის დონეზეა მიკერებული ჩოხაზე.
მამაკაცური სიმბოლიკის ხელყოფა და საუკუნოვანი ტრადიციების დარღვევა
„სავაზნეებს თავდაპირველად პრაქტიკული და სიმბოლური მნიშვნელობა ჰქონდა: მეომრები მათ დენთის მუხტების შესანახად იყენებდნენ. დროთა განმავლობაში ისინი გამბედაობის, პატივისა და მფარველი სულისკვეთების სიმბოლოდ იქცა. ამიტომ ქალის ტანსაცმელში ასეთი ელემენტების გამოყენება აღიქმება, როგორც მამაკაცური სიმბოლიკის ხელყოფა და საუკუნოვანი ტრადიციების დარღვევა“, განაცხადეს უწყებაში.
ჩრდილოეთ კავკასიაში ქალთა უფლებების დამცველმა კრიზისულმა ჯგუფმა „მარემმა“ ახალი აკრძალვა გააკრიტიკა: „საერთოდ არ გვიკვირს, რომ კულტურის სამინისტროს მამაკაცებმა გადაწყვიტეს ქალის კაბაში შემძვრალიყვნენ და ენახათ, რა ვერ არის მასში რიგზე. თუმცა, ჩვენ ნამდვილად გვსურს, რომ საჯარო მოხელეები სიმამაცისა და ღირსების სხვა სიმბოლოებისთვის იბრძოდნენ. მაგალითად, ფემიციდის პრაქტიკის უარყოფისა და ძალადობის უარყოფისთვის“.
ქალის ტანსაცმელში „მამაკაცური ელემენტების“ აკრძალვა ჩეჩნეთში ქალებისთვის ერთ თვეში დაწესებული მეორე ოფიციალური შეზღუდვაა. ოქტომბრის ბოლოს მათ უბრძანეს, რომ თავსაბურავის გარეშე არ გავიდნენ ქუჩაში. იმ პირებს, რომლებსაც თავსაბურავის გარეშე დაინახავენ, „ახსნა-განმარტებითი საუბრებით“ დაემუქრნენ. ამის შესახებ განაცხადა ახალგაზრდობის საქმეთა მინისტრის პირველმა მოადგილემ და რამზან კადიროვის თანაშემწემ, ამირ სუგაიპოვმა. ამავე დროს რესპუბლიკაში აკრძალულია ნიქაბი - მუსლიმი ქალის თავსაბურავი თვალებისთვის ჭრილით.
თავად კადიროვი ტრადიციის მიღმაა, მაგრამ ის ასევე „განსაზღვრავს“, თუ რა წარმოადგენს ტრადიციას
მოკრძალებულად ჩაცმის აუცილებლობის წესები მხოლოდ ადგილობრივ ქალებზე ვრცელდება. ამ კონტექსტში რუსეთის სხვა რეგიონებიდან ჩასული ქალები ხშირად საგრძნობლად გამოირჩევიან, როგორც ამას აღნიშნავს მოძრაობა NIYSO.
ადგილობრივმა ხელისუფლებამ კიდევ ერთხელ სცადა ჩეჩენი ქალების გარეგნობის რეგულირება რესპუბლიკიდან დევნილების, აიშატ ბაიმურადოვასა და ალია ოზდამიროვას მკვლელობის ფონზე. ჩეჩნეთის ხელისუფლებამ ბაიმურადოვას სიკვდილს ადამიანის უფლებათა დამცველების წინააღმდეგ დაუსაბუთებელი ბრალდებებით უპასუხა; გროზნოში ოზდამიროვას დაღუპვის შესახებ ინფორმაცია კი უყურადღებოდ დატოვა.
რესპუბლიკის კულტურის სამინისტროს, რომელმაც გადაწყვიტა ქალის ტანსაცმელში „მამაკაცური ელემენტების“ „მკაცრად აკრძალვა“, რამზან კადიროვის ნათესავი, ისა იბრაგიმოვი ხელმძღვანელობს.
2021 წლიდან 2023 წლამდე ეს თანამდებობა რესპუბლიკის მეთაურის ქალიშვილს, აიშატ კადიროვას ეკავა. შემდეგ ის სოციალურ საკითხებში პრემიერ-მინისტრის მოადგილის თანამდებობაზე გადაიყვანეს. მიმდინარე წლის თებერვალში 26 წლის ჩინოვნიკმა თანამდებობა დატოვა და განმარტა, რომ, მისი აზრით, ასეთი სამუშაო „ძლიერ მამაკაცს“ უფრო შეეფერება და რომ თავად ახლა ბიზნესზე აპირებს ფოკუსირებას: „დარწმუნებული ვარ, რომ ამ საქმით უფრო სასარგებლო შემიძლია ვიყო“.
შესაძლოა, სწორედ აიშატ კადიროვა იყოს ჩეჩენი ქალების გარეგნობის რეგულირებით დაინტერესებული. მისი ყველაზე ცნობილი (მაგრამ არა ერთადერთი) ბიზნესი არის მოდის სახლი Firdaws-ი. კომპანიის ვებსაიტის თანახმად, დიზაინერების გუნდი „მუშაობს modest fashion-ის ავთენტურ სეგმენტში“. ეს არის მოდის მიმართულება, რომელშიც ტანსაცმელი ხაზს უსვამს კძალვას, ჩაკეტილობას და თავისუფალი ელემენტების არარსებობას.
მოდის სახლი აცხადებს, რომ შთაგონებულია „ჩეჩნური ტრადიციული სტილით, ვაინახური ნიმუშებითა და ბუნებით“ და რომ მისი ტანსაცმელი არის „იმ მამაკაცებისა და ქალების არჩევანი, რომლებსაც მოსწონთ ელეგანტური სტილი და ამავე დროს საკუთარი კულტურის ერთგულნი არიან“.
როგორც კადიროვას, ასევე Firdaws-ს დაწესებული აქვთ ევროკავშირისა და ამერიკის შეერთებული შტატების სანქციები. რუსეთის მიერ უკრაინაში სრულმასშტაბიანი შეჭრის წინ კომპანია ცდილობდა ბიზნესის წარმოებას საზღვარგარეთ, მათ შორის ევროპაში. ეს აღარ არის შესაძლებელი. მოდის სახლის კოლექციები კიდევ უფრო „ტრადიციული“ გახდა. მომხმარებლებს სთავაზობენ როგორც თავსაბურავებს „ახსნა-განმარტებითი საუბრების“ თავიდან ასაცილებლად, ასევე სამოსს, რომელიც სრულად შეესაბამება ჩეჩნეთის ხელისუფლების მოთხოვნებს. Firdaws-ის ამჟამინდელ კოლექციაში ყველაზე „არატრადიციული“ ნივთებია ქალის დახურული ჰუდები, პულოვერები და დიდი ზომის პერანგები.
კადიროვი „ხალხის მამად“ მიიჩნევს თავს
პოლიტოლოგი რუსლან აისინი არ გამორიცხავს, რომ კადიროვა შესაძლოა მოგებას იღებდეს ჩეჩენი ქალებისთვის ტანსაცმლის შეზღუდვების დაწესებით.
„ჩეჩნეთში ხდება ძალაუფლების გადასვლა კადიროვიდან, მონოცენტრული მოდელიდან, პოლიცენტრულზე - ოჯახზე. ეს მოითხოვს გარკვეულ მოქმედებას, იდეოლოგიურ და პოლიტიკურ ნაბიჯებს. პირობითად რომ ვთქვათ, მათ ძალაუფლება უნდა გადაუნაწილონ ქალიშვილს, შვილს, შვილიშვილებს, სიძეს, სიმამრს და ა.შ. მაგრამ ყველა დას თითო საყურეს ვერ მისცემ, ამიტომ იძულებული არიან ასეთი პატარა რაღაცები მოიფიქრონ - ყველას ერთნაირი ტანსაცმელი უნდა ეცვას. და ამას ზედამხედველობას გაუწევს, მაგალითად, აიშატი. მას ექნება ძალაუფლების ასეთი გარეგნული სიმბოლური ელემენტი. არა მგონია, რომ კადიროვი პირადად აყალიბებს ამას ასე, მაგრამ ეს ლოგიკურად გამომდინარეობს ყველაფრისგან, რასაც ისინი იქ აკეთებენ“, ამბობს პოლიტოლოგი.
ის რესპუბლიკაში არსებულ სიტუაციას ადარებს ჩრდილოეთ კორეის რეჟიმს და იხსენებს, რომ იქაც არეგულირებენ, როგორი შეიძლება იყოს ხალხის ტანსაცმელი და ვარცხნილობაც კი. ეს იმიტომ ხდება, რომ ტოტალიტარული რეჟიმი მოითხოვს აბსოლუტურ იდეოლოგიურ ლოიალობას, „რათა არ იყოს გვერდზე გადახრის არავითარი მცდელობა“, განმარტავს თანამოსაუბრე. მისი თქმით, იგივე ხდება ჩეჩნეთში და აქ ტრადიციები არაფერ შუაშია.
ეს ყოველთვის საჩვენებლად კეთდება და ყოველთვის არის კონტროლისკენ მიმართული
„ყველაფერი, რასაც სახელმწიფო აკეთებს კულტურის კუთხით, ეს ყოველთვის საჩვენებლად კეთდება და ყოველთვის არის კონტროლისკენ მიმართული. ჯერ ერთი, არის ოფიციალური კულტურა და არის ეროვნული კულტურა. ისინი ხშირად წინააღმდეგობაში არიან ერთმანეთთან. თუკი ჩეჩნურ ტრადიციებს აიღებთ, იქ არ არის დიქტატორი. მაგალითად, თურქებს ჰყავდათ ხანი, ვაინახებს - არა. ამგვარად, თავად კადიროვი ტრადიციის მიღმაა, მაგრამ ის ასევე „განსაზღვრავს“, თუ რა წარმოადგენს ტრადიციას. სრულიად დარწმუნებული ვარ, რომ არავის უკითხავს არც ხელოვნების ისტორიკოსებისთვის, არც კულტუროლოგებისთვის, არც ფოლკლორისტებისთვის, ვის რა ეცვა იქ [ჩეჩნეთში გასულ საუკუნეებში]. ეს უბრალოდ მოსახლეობაზე ზემოქმედების ერთგვარი ინსტრუმენტია: თუ არ იცვამ, რაც გიბრძანეს, არ აღიარებ ამ „ტრადიციას“, შესაბამისად, არ ხარ ლოიალური,“ აღნიშნავს აისინი. „მარემის“ კრიზისული ჯგუფის დამფუძნებელი სვეტლანა ანოხინა Kavkaz.Realii-ს საიტზე კომენტარს აკეთებს და აღნიშნავს, რომ აკრძალვების საფუძვლად „ტრადიციების“ გამოყენება დიდი ხნის ტენდენციაა ჩრდილოეთ კავკასიაში.
„მამაკაცები ქალების მიერ სხვადასხვა „საზღვრის დარღვევას“ ყოველთვის მათი პრივილეგიებისა და „მამაკაცურობის“ ხელყოფად აღიქვამდნენ. მაგალითად, იგივე ცეკვა ლეკური. მახსოვს, საკმაოდ ხმაურიანი სკანდალი იყო იმის გამო, რომ გოგონები წვეულებაზე ლეკურში მამაკაცის პარტიას ცეკვავდნენ. და სკანდალი არა ჩეჩნეთში, არამედ დაღესტანში იყო. და დროდადრო, როდესაც ასეთი ვიდეოები „შეფრინდება“ ინტერნეტში, ბევრი აღშფოთებული კომენტარი ჩნდება“, აღნიშნავს ადამიანის უფლებათა დამცველი.
ის ეთანხმება მოსაზრებას, რომ ჩეჩნეთში ქალის ტანსაცმელში სამასრეების აკრძალვა პოპულიზმი და ტრადიციონალისტებთან ფლირტია. თუმცა, რესპუბლიკაში ქალებისთვის როგორც ძველი, ასევე ახალი შეზღუდვები უფრო ეწინააღმდეგება ჩეჩენი ხალხის წეს-ჩვეულებებს.
„ტრადიციის თანახმად, უცნობს არ შეუძლია ქალისთვის ბრძანებების მიცემა - მან მისი ოჯახის წევრ მამაკაცებს უნდა მიმართოს. თუმცა, როგორც ჩანს, კადიროვი თავს „ხალხის მამად“ მიიჩნევს და შესაბამისად იქცევა: ის იძლევა ქალების დასჯის, მათთვის საჯაროდ საყვედურის, რაიმეს ჩაცმის აკრძალვის უფლებას, ვეტოს უწესებს მათი კოსტიუმების ელემენტებს,“ ამბობს ანოხინა.
ჩეჩენი ეთნოგრაფი, რომელიც ანონიმურობის პირობით დათანხმდა რედაქტორთან საუბარს, ასევე მიუთითებს მორიგი აკრძალვის შეუსაბამობას ტრადიციებთან. მისი თქმით, ისტორიულად სამასრეები მართლაც მამაკაცის ტანსაცმლის ნაწილია, მაგრამ ქალის ტანსაცმელშიც იყო მათი მსგავსი ელემენტები.
საქმე ეხება არა კულტურას, არამედ ძალაუფლებას
„ქალის ეროვნული სამოსის ზოგიერთი ელემენტი სამხედრო აღჭურვილობიდან წარმოიშვა და დროთა განმავლობაში დეკორატიულ ორნამენტებად გადაიქცა. და ეს დღემდე არ ითვლება ტრადიციის დარღვევად. იმის თქმა, რომ „ტრადიცია კრძალავს“, ტყუილია. რეჟიმი ყოველთვის იყენებს სიტყვა „ტრადიციას“ ქალების გარეგნობაზე კონტროლის გასაძლიერებლად. საქმე ეხება არა კულტურას, არამედ ძალაუფლებას“, დარწმუნებულია თანამოსაუბრე.
ადგილობრივი ხელისუფლება თავად არ იცავს წეს-ჩვეულებებს, ამბობს ის და დასძენს, რომ ჩეჩნეთის რეალური კულტურა გაცილებით რთული და რბილია, ვიდრე ამჟამინდელი აკრძალვები.
„ტრადიციულად ჩეჩნები არ უჭერდნენ მხარს ძალაუფლების ერთ ოჯახში კონცენტრირებას, არ არსებობდა ფუფუნებისა და დემონსტრაციული სიმდიდრის კულტი, არ იყო წახალისებული უხეში ძალა საკუთარი ხალხის, განსაკუთრებით ქალების მიმართ. მაგრამ თანამედროვე ჩეჩნეთში პირიქითაა: ხელისუფლებაში [კადიროვის] ნათესავები არიან, გვაქვს დემონსტრაციული ფუფუნება, „წეს-ჩვეულებების“ შერჩევითი ციტირება იქ, სადაც ეს რეჟიმისთვის მოსახერხებელია“, აღნიშნავს ეთნოგრაფი.
ბელგიაში PeaceWomen Across the Globe-ის წარმომადგენლის, ფატიმა გაზიევას თქმით, ჩეჩნეთის ხელისუფლება ქალებზე შეზღუდვებს იყენებს არა მხოლოდ რესპუბლიკაში კონტროლის გასაძლიერებლად, არამედ კრემლისადმი ერთგულებისა და „წესრიგის შენარჩუნების“ უნარის დემონსტრირებისთვისაც.
თუ ხელისუფლებას ტრადიციების დაცვა სურს, მან ქალები უნდა დაიცვას და არა გააკონტროლოს ისინი
„შეზღუდვები წარმოდგენილია, როგორც ტრადიციების დაცვა, სინამდვილეში კი ისინი აძლიერებს სახელმწიფოს ხელისუფლებას ადამიანების პირად ცხოვრებაზე, პირველ რიგში ქალებზე. ეს არის შიდა პოპულიზმი: მსგავსი გადაწყვეტილებები გათვლილია კონსერვატიული მოსახლეობის იმ ნაწილზე, რომელიც მკაცრი ნორმების იდეას უჭერს მხარს“, განმარტავს თანამოსაუბრე.
ევროპაში ჩეჩნურ დიასპორაში ასეთი აკრძალვების მიმართ დამოკიდებულება არაერთგვაროვანია, ამბობს გაზიევა: მათი უმეტესობა კრიტიკულია, შეზღუდვებს პოლიტიკურ ინსტრუმენტად და ქალთა უფლებების დარღვევად მიიჩნევს, თუმცა არიან მომხრეებიც.
„მხარდაჭერის გასამართლებლად ისინი იშველიებენ ჩეჩნური კულტურის დაცვას, რელიგიურ არგუმენტებს ან ევროპული ნორმების უარყოფას. თუმცა, საჯაროდ ასეთი შეხედულებები ნაკლებად გამოიხატება, რადგან თემა ძალიან ტოქსიკურია და დავას იწვევს. სოციალურ ქსელებში მართლაც მიმდინარეობს დისკუსიები, მაგრამ ჭარბობს კრიტიკა და ჩეჩნეთში ქალების გამო შეშფოთება,“ ამბობს ადამიანის უფლებათა დამცველი.
მისი აზრით, თუ ჩეჩნეთის ხელისუფლებას ნამდვილად აინტერესებს ტრადიციები, მან უნდა აღმოფხვრას ძალადობა, „ღირსების მკვლელობები“, ქალებისთვის უნდა უზრუნველყონ განათლებისა და ზეწოლის გარეშე სამუშაოს ხელმისაწვდომობა, გარანტირებული უნდა იყოს ტანსაცმლის, ქორწინების, საცხოვრებელი ადგილის არჩევის თავისუფლება, მხარი უნდა დაუჭიროს ოჯახის ინსტიტუტს იძულების გარეშე და დაეხმაროს ოჯახური ძალადობის მსხვერპლთ.
„საუბარია ქალის ღირსების პატივისცემაზე, რომელიც ყოველთვის იყო ნაწილი ჩეჩნეთის რეალური ადათებისა და არა იმ ადათებისა, რომლებიც პოლიტიკურად გამოიყენება. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, თუ ხელისუფლებას ნამდვილად სურს ტრადიციების დაცვა, მან ქალები უნდა დაიცვას და არა გააკონტროლოს ისინი“, - დაასკვნა გაზიევამ.
