„ბაიდენის ადმინისტრაციის მიზანი იყო უკრაინის გადარჩენა და რუსეთისთვის ხარჯების გაზრდა, რათა დროთა განმავლობაში პუტინი იძულებული გამხდარიყო, საკუთარი მოთხოვნებისთვის გადაეხედა - მაგრამ ახლა იმ მიზნიდან უფრო შორს ვართ, ვიდრე ოდესმე“, - ამბობს პრეზიდენტ ბაიდენის ადმინისტრაციის ერთ-ერთი მთავარი სტრატეგი რუსეთთან და უკრაინასთან დაკავშირებულ საკითხებში, სელესტ ვალანდერი. ვალანდერი, ეროვნული უსაფრთხოების საკითხებში მრჩეველ ჯეიკ სალივანთან ერთად იმ მცირერიცხოვანი ჯგუფის წევრი იყო, რომელიც აშშ-სა და პრეზიდენტ ბაიდენის პოლიტიკას ქმნიდა უკრაინის ომთან მიმართებაში.
ვალანდერი რადიო თავისუფლებას ეუბნება, რომ დღეს შეერთებულ შტატებს არც პარტნიორები და არც მოწინააღმდეგეები აღარ აღიქვამენ პროგნოზირებად და თანმიმდევრულ სახელმწიფოდ და ეს მნიშვნელოვანი გამოწვევაა. ვაჟა თავბერიძესთან ინტერვიუში ის ნაწილობრივ იმ შეცდომებსაც აღიარებს, რომლებიც ზოგადად დასავლეთმა და ობამას და ბაიდენის ადმინისტრაციებმა დაუშვეს პუტინის რუსეთთან ურთიერთობაში 2008 წლის აგვისტოს ომიდან მოყოლებული. "მომავალი სამშვიდობო შეთანხმება უკრაინასთან მაქსიმალური სიზუსტით და გამჭვირვალობით იყოს შედგენილი - ისე, რომ კრემლს აღარ დარჩეს სივრცე ისეთი მანიპულაციებისათვის, როგორც 2008 წლის ომის შემდგომ საქართველოში”, - ამბობს ვალანდერი.
ჩვენმა მოკავშირეებმა არ იციან, ისევ შეუძლიათ თუ არა ამერიკაზე დაყრდნობა, არ იციან, რას უნდა ელოდნენ ამ, ახალი ამერიკისგან.
რადიო თავისუფლება: როგორ აღიქმება დღეს შეერთებული შტატები დანარჩენ მსოფლიოში? როგორია ევროპის, რუსეთისა და ჩინეთის ფანჯრებიდან დანახული ამერიკა?
ვალანდერი: ვფიქრობ, დღეს ამერიკის ეროვნული უსაფრთხოებისთვის მთავარი გამოწვევა ის არის, რომ როგორც პარტნიორები და მოკავშირეები, ისე სტრატეგიული კონკურენტები და მოწინააღმდეგეები აღგვიქვამენ, როგორც არათანმიმდევრულ, არაპროგნოზირებად ქვეყანას. ეს სერიოზული პრობლემაა მოკავშირეებისთვის და პარტნიორებისთვის, რადგან არ იციან, ისევ შეუძლიათ თუ არა ამერიკაზე დაყრდნობა, არ იციან, როგორი იქნება შეერთებული შტატების პოლიტიკა სტრატეგიულ კონკურენტებთან მიმართებაში, არ იციან, რას უნდა ელოდნენ ამ, ახალი ამერიკისგან.
ეს გამოწვევაა, რადგან, როგორც ჩინეთის პრეზიდენტ სი ძინპინის დიდი შანხაის სამიტზე ვნახეთ, აშშ-ს სტრატეგიული კონკურენტები ამას აღიქვამენ, როგორც შესაძლებლობების ფანჯარას, გააღრმაონ ურთიერთდამოკიდებულება, შეკრან კავშირი - თუ სრულფასოვანი ალიანსი არა - ამერიკისა და მისი ინტერესების წინააღმდეგ. ამის ალბათ ყველაზე ნათელი მაგალითია ამ, როგორც ჩემმა კოლეგა ანდრეა ტეილორ-კენდალმა უწოდა, „ქაოსის კლუბის“ ქვეყნების სრული მზადყოფნა, დაეხმარონ რუსეთს სანქციების ეფექტებისგან თავის დაღწევაში - იქნება ეს ექსპორტის, ფინანსური თუ საბანკო შეზღუდვები - რათა მოსკოვმა შეძლოს უკრაინაში ომის გაგრძელება. კრემლის თავდაჯერებაც პროპორციულად იზრდება იმ პირობებში, როცა აღარ არსებობს კონსენსუსი იმაზე, თუ რა უნდა იყოს პრიორიტეტი ამერიკისათვის, როდესაც რვა ათწლეულის განმავლობაში დიდი ძალისხმევის ფასად შექმნილი კავშირები და ამერიკული მხარდაჭერა სულ უფრო და უფრო სათუო ხდება.
არ მგონია, რომ კრემლი იმდენად თავდაჯერებულია - ანაც უგუნური - რომ უკვე მიზანმიმართულად დაარტყას ნატოს ტერიტორიაზე არსებულ ობიექტებს, მაგრამ უკვე მზად არიან გარკვეული ფასი გადაიხადონ, „გვერდითი ეფექტები“ გარისკონ.
რადიო თავისუფლება: შევაჯამოთ: მოკავშირეები ნაკლებად პროგნოზირებადად და ნაკლებად სანდოდ აღიქვამენ, ხოლო მოწინააღმდეგეები - უფრო თამამად უპირისპირდებიან. შეიძლება ითქვას, რომ საერთო ჯამში, ამერიკა დასუსტდა?
ვალანდერი: არა. ძალა ისევ შეგვწევს - ისევ ყველაზე ძლიერ ქვეყნად ვრჩებით მსოფლიოში, გვაქვს ყველაზე ძლიერი ეკონომიკა, ყველაზე ძლიერი არმია და მრავალი მიმართულებით - ყველაზე მოწინავე შესაძლებლობები, მიუხედავად იმისა, რომ ზოგიერთ სფეროში სხვაობა ნელ-ნელა მცირდება.
ამიტომ ეს ნაკლებად ეხება ამერიკის ზოგად სისუსტესა და უფრო მეტად - ამჟამინდელი პოლიტიკური ხელმძღვანელობისა და ადმინისტრაციის ნებას, უფრო კი სურვილის არქონას, გამოიყენონ მათ ხელთ არსებული ინსტრუმენტები ევროპის უსაფრთხოების, გლობალური სტაბილურობისა და იმ საერთაშორისო უსაფრთხოების სისტემის დასაცავად, რომელსაც ათწლეულების განმავლობაში თავად ვუძღვებოდით. სწორედ ამ ნების არქონამ, სისუსტემ თუ ბუნდოვანებამ გააჩინა ისეთი კითხვებიც, როგორიც ახლა თქვენ დამისვით.
მაგალითისთვის: რასაც ბოლო ხანებში ვხედავთ რუსეთის მხრიდან: რუსული დრონების პოლონეთის თავზე გადაფრენა, რუსული თვითმფრინავების ესტონეთის საჰაერო სივრცეში შეჭრა, რუმინეთში ჩამოვარდნილი დრონები - ეს ყოველივე ცხადი ნიშანია იმისა, რომ კრემლი სულ უფრო და უფრო თამამად ახორციელებს სამხედრო ოპერაციებს დასავლეთისკენ, ნატოს საზღვრებთან და უკვე უშუალოდ ნატოს საჰაერო სივრცეშიც.
ომის 3 წლის განმავლობაში - 2022 წლის თებერვლიდან 2025 წლის იანვრამდე - რუსეთის სამხედრო და პოლიტიკური ხელმძღვანელობა ერიდებოდა აქტიურ ოპერაციებს უკრაინის დასავლეთ რეგიონებში. დროდადრო იყო დრონებისა და სარაკეტო დარტყმების შემთხვევები, მაგრამ ძირითადად ყურადღება აღმოსავლეთზე იყო გადატანილი. ერთ-ერთი მიზეზი სწორედ ის იყო, რომ კრემლს არ სურდა ნატოსთან პირდაპირი კონფლიქტი, ნიადაგის მოსინჯვაც კი არ სურდა.
ნატოს და ამერიკის მიმართ სანდოობა მაშინ საკმაოდ მაღალი იყო, და კრემლი აცნობიერებდა: თუ საქმე სამხედრო დაპირისპირებამდე მივიდოდა, ნატოსთან ომში რუსეთი დამარცხებისთვის იყო განწირული. ახლა კი მეტ მზაობას, მეტ სითამამეს ვხედავთ, რისკზე წასვლის სურვილს - ვხედავთ დასავლეთისკენ „ლულების ჩაჩოჩებას“, დასავლეთ უკრაინაში სამხედრო ობიექტებზე უფრო ეფექტურად დარტყმის საბაბით.
არ მგონია, რომ კრემლი იმდენად თავდაჯერებულია - ანაც უგუნური - რომ უკვე მიზანმიმართულად დაარტყას ნატოს ტერიტორიაზე არსებულ ობიექტებს, მაგრამ უკვე მზად არიან გარკვეული ფასი გადაიხადონ, „გვერდითი ეფექტები“ გარისკონ, ოღონდ კი რუსული სამხედრო მანქანა უფრო ეფექტური გახდეს უკრაინის წინააღმდეგ. ეს კი პირდაპირ უკავშირდება იმ ახლადწარმოქმნილ ბუნდოვანებას, არის თუ არა ამერიკა ნამდვილად მზად, დაიცვას ნატოს ქარტიის მეხუთე მუხლით გათვალისწინებული ვალდებულებები, თუკი ბირთვული სახელმწიფო - რუსეთი - რომელიმე მოკავშირეს თავს დაესხმება? ან - რა ჩაითვლება თავდასხმად, რომელზეც სამხედრო პასუხი იქნება საჭირო? ასეთი კითხვებზე პასუხის არქონა, ზრდის რუსეთის მზადყოფნას, მეტი და მეტი გარისკოს და „გატესტოს“. ეს უკიდურესად სახიფათოა.
"მცოცავი ოკუპაცია" საქართველოში იყო “ბაყაყის ნელა მოხარშვის” კლასიკური ტაქტიკა რუსებისაგან.
რადიო თავისუფლება: შეიძლება თუ არა ასევე ითქვას, რომ ამგვარი თავდასხმები ახალ ნორმას, ახალ მოცემულობას აყალიბებს? ის, რაც რამდენიმე წლის წინ წარმოუდგენლად მიგვაჩნდა, მოხდა - თანაც რამდენჯერმე. თუ ქრონიკული გახდება, ალბათ ახალ ნორმადაც იქცევა.
ვალანდერი: სწორედ ასეა. და კრემლში ამ თამაშის ნამდვილი დიდოსტატები სხედან, წლების განმავლობაში ნაგროვები გამოცდილებით, იციან, რა მუშაობს და რა - არა.
მაგალითად, 2008 წლის შემდეგ, როცა რუსეთი საქართველოში შემოიჭრა და აფხაზეთი და სამხრეთი ოსეთი მიიტაცა, საფრანგეთის მაშინდელი პრეზიდენტი ნიკოლა სარკოზი მოგვევლინა მედიატორად, და მივიღეთ ერთობ სუსტი საზავო ხელშეკრულება, რომლის პირობების შესრულებითაც - იმ ნაწილის, რომელიც მას ეხებოდა - რუსეთს თავი არც მაშინ არ შეუწუხებია და არც დღემდე ასრულებს. და რადგანაც რუსეთს ამ შეთანხმების შესრულება არ აიძულეს, ეს თანდათანობით იქცა ახალ რეალობად, რუსეთმაც შესაბამისი დასკვნები გააკეთა და დაიწყო ქმედებების ის სერია, რასაც ქართველები “მცოცავ ოკუპაციას” უწოდებენ: ჯერ დაიწყეს ზავით გათვალისწინებული თავისუფალი მოძრაობის შესაძლებლობების მოსპობით - რუსებმა გამშვები პუნქტები დააყენეს იქ, სადაც ეს საერთოდ არ იყო გათვალისწინებული. მას შემდეგ, რაც ეს “ახალი ნორმა” დაამკვიდრეს, ბოძების ნაცვლად მავთულხლართები გაჩნდა, მერე კი კედლები აშენდა იმ მიწაზე, რომელიც საერთაშორისო სამართლის მიხედვით საქართველოს ეკუთვნის.
ეს “ბაყაყის ნელა მოხარშვის” კლასიკური ტაქტიკაა - როცა ყველაფერი ნელა, უხმაუროდ, მაგრამ განუხრელად იცვლება, მეორე მხარის ინტერესების ხარჯზე, რომელსაც სიტუაციის გამწვავება არც სურს და ამის არც ძალა შესწევს.
პოლონეთში რუსული დრონების შეფრენის ინციდენტის დროსაც, ალბათ, იყო ცდუნება, ბევრს ალბათ ერჩივნა, ნატოს ეთქვა: „გიჟები ხომ არ არიან, ალბათ შეცდომაა რამე, შემთხვევით მოუვიდათ, მოდით, ნუ გავამწვავებთ სიტუაციას“. მაგრამ ნატომ სწორად იმოქმედა - დრონები ჩამოყარეს, ხოლო პოლონეთმა მე-4 მუხლის კონსულტაციები მოითხოვა. ვფიქრობ, ევროპამ უკვე ისწავლა გაკვეთილი: კრემლის მცდელობა, რაღაც ახალი “ნორმა” დაუმკვიდროს მსოფლიოს, უპასუხოდ აღარ უნდა დარჩეს, რადგან წინააღმდეგ შემთხვევაში, ერთ დღესაც შეიძლება სრულიად სხვა რეალობაში გავიღვიძოთ.
მიჭირს წარმოვიდგინო, რომ რეიგანი, კლინტონი, ბუშები, ობამა ან ბაიდენი ოდესმე დაუშვებდნენ რუსული ნარატივის მსგავს ლეგიტიმიზაციას.
რადიო თავისუფლება: საინტერესოა, განსაკუთრებით შეერთებული შტატების რეაქციას თუ გავიხსენებთ - პრეზიდენტმა ხომ სწორედ ეს თქვა: შესაძლოა შეცდომა იყოო.
ვალანდერი: ძალიან მიჭირს წარმოვიდგინო, რომ რეიგანი, კლინტონი, ბუშები, ობამა ან ბაიდენი ოდესმე დაუშვებდნენ რუსული ნარატივის მსგავს ლეგიტიმიზაციას ამერიკის ანდაც ჩრდილოატლანტიკური ალიანსის დისკურსში. კრემლში, ცხადია, დიდი ყურადღებით ისმენენ, რას ამბობს შეერთებული შტატების პრეზიდენტი. სამწუხაროდ, ასეთმა განცხადებებმა შესაძლოა კრემლი კიდევ უფრო გაათამამოს და დააჯეროს, რომ შეუძლია ახალი ტიპის შეჭრები განახორციელოს და შემდეგ თქვას: “უი, ეს შემთხვევით მოხდა, არ გვინდოდა, მსგავსს არაფერს ვგეგმავდით.” მერე კი ერთ დღესაც შეიძლება აღმოვჩნდეთ სიტუაციაში, როცა რუსული დრონები უკვე ღიად და დაუბრკოლებლად ახორციელებენ სადაზვერვო ოპერაციებს - ანაც პირდაპირ ვთქვათ, შპიონაჟს - ნატოს ქვეყნების ცაში.
იმის ნაცვლად, რომ თავიდანვე მტკიცედ აღგვეკვეთა რუსეთის ეს მცდელობები, სამწუხაროდ, მოლაპარაკების გზით გამოსავლის ძიების ინსტინქტმა თავისი გაიტანა.
რადიო თავისუფლება: თქვენ თავად ახსენეთ ამერიკის წინა პრეზიდენტები, ამიტომ, სამართლიანობისთვის, სანამ ამჟამინდელი ადმინისტრაციის უკრაინისა და რუსეთის პოლიტიკაზე ვისაუბრებთ, მოდით, წინა ადმინისტრაციებს შევავლოთ თვალი. თქვენ მოგიწიათ როგორც ობამას, ისე ბაიდენის ადმინისტრაციაში მუშაობა. როგორ აფასებთ იმ პერიოდს? უკან მოხედვისას ბევრ რამეს სხვანაირად ხედავს ადამიანი - რა შეიძლებოდა გაკეთებულიყო უკეთესად? რომელი ნაბიჯები იყო ისეთი, რომლებიც ან გადაიდგა, ანაც, პირიქით, უნდა გადადგმულიყო, მაგრამ არ გადაიდგა და საბოლოოდ შეუქცევადი შედეგი მოიტანა?
ვალანდერი: ჰმ… პირველი, რაც გამახსენდა - მინსკის შეთანხმებები. სწორედ ისინი გახდა პირველი ნაბიჯი, რომელმაც პუტინს მისცა ლეგიტიმიზებული - თუმცა არა ლეგალური - ბერკეტი უკრაინაში, რათა მოეთხოვა მოლაპარაკება დონეცკისა და ლუგანსკის სტატუსზე: იქნებოდნენ თუ არა ისინი ავტონომიური, რა პირობებით და ა.შ. მე თავად ვიყავი ჩართული იმ მოლაპარაკებების ნაწილში, და თავიდანვე აშკარა იყო რუსული მხარის მცდელობა, დონეცკისა და ლუგანსკის სტატუსის მეშვეობით დაეწესებინა შეზღუდვები უკრაინის სუვერენიტეტზე და ავტონომიაზე. ეს არ იყო რაღაც მალული ტაქტიკა, რომლის საბოლოო მიზანიც ამოუცნობი იყო, ყველაფერს საკმაოდ ღიად აკეთებდნენ. მათ ბოლომდე ვერ მიაღწიეს მიზანს, მაგრამ ეს იქცა ერთგვარ ნაპრალად, ბზარად ჩვენს არგუმენტებში. და იმის ნაცვლად, რომ თავიდანვე მტკიცედ აღგვეკვეთა რუსეთის ეს მცდელობები, სამწუხაროდ, მოლაპარაკების გზით გამოსავლის ძიების ინსტინქტმა თავისი გაიტანა და კრემლის ქმედებებს ყალბი ლეგიტიმაცია შესძინა.
ვფიქრობ, დასავლეთი მაშინ ჯერ კიდევ იმ იმედს ელოლიავებოდა, რომ როგორღაც მაინც შეიძლებოდა რუსეთთან თანამშრომლობა. მედვედევის პრეზიდენტობისას, მართალია, ყველა ხვდებოდა, რომ რეალურად ქვეყანას პუტინი მართავდა, მაინც არსებობდა რაღაც ნიშნები, რაც გაფიქრებინებდა, რომ თითქოს შესაძლებელი იყო ურთიერთობების გადატვირთვა, თავიდან აწყობა ისე, რომ დაპირისპირება გარდაუვალი არ ყოფილიყო. ევროპა, მიუხედავად 2008 წლის აგრესიისა საქართველოში, ამ იდეას განსაკუთრებული გულმოდგინებით უჭერდა მხარს. მაგრამ დროის გასვლასთან ერთად სულ უფრო ცხადი ხდებოდა, რომ ამ გზას არსად მივყავდით.
ილუზიები არ გვაწუხებდა, იმ მანტრის მიმდევრები არ ვყოფილვართ, რომ თითქოს რუსეთი უბრალოდ არასწორად იყო გაგებული.
რადიო თავისუფლება: და შემდეგ ვნახეთ ყბადაღებული “Russia Reset” – ურთიერთობების გადატვირთვის მცდელობა 2008 წლის ომის შემდეგ. რომელი უფრო დიდი შეცდომა იყო – მინსკის შეთანხმებები თუ ეს “გადატვირთვა”?
ვალანდერი: ორივე, ალბათ. მე პირადად, უშუალოდ ვმონაწილეობდი Reset-ის განხორციელებაში, და შემიძლია ვილაპარაკო როგორც ჩემი, ისე მაიკ მაკფოლის (აშშ-ის პრეზიდენტის ყოფილი მრჩეველი რუსეთის საკითხებში 2009-2011 წლებში და აშშ-ის ყოფილი ელჩი რუსეთში 2011-2014 წლებში) სახელით, რადგან სწორედ ჩვენ ორმა გავწერეთ თავდაპირველი სტრატეგია.
თავიდანვე ვიტყვი: ილუზიები არ გვაწუხებდა, იმ მანტრის მიმდევრები არ ვყოფილვართ, რომ თითქოს რუსეთი უბრალოდ არასწორად იყო გაგებული და უნდა დავბრუნებულიყავით ელცინის დროინდელი ურთიერთობების საფუძვლებთან. ვიცოდით, რომ პუტინიზმი სულ სხვა რამ იყო. Reset-ი არ ნიშნავდა მეგობრობის აღდგენას - ეს იყო ორმხრივი პასუხისმგებლობა სტრატეგიული სტაბილურობისა და ბირთვული კონტროლის სფეროებში, ურთიერთობების შენარჩუნების მცდელობა, რომელიც პარალელურად ნატოსა და ევროკავშირის გაფართოებასაც უჭერდა მხარს, მათ შორის, 2008 წლის ომის შემდეგ, საქართველოს ევროპული ინტეგრაციის გზაზე სვლის გაგრძელებასაც.
ჩემი მხრიდან, მაგალითად, რადგან პენტაგონში ვმუშაობდი, მე ვხელმძღვანელობდი ობამას ადმინისტრაციის ინიციატივას, რომელიც მიზნად ისახავდა ავღანეთში ბაზირებული ქართული არმიის ნაწილების გადამზადებასა და აღჭურვას. მაგრამ ის პროგრამა მხოლოდ ავღანეთისთვის არ ყოფილა განკუთვნილი - ის გათვლილი იყო იმ სცენარისთვისაც, თუ რუსეთი გადაწყვეტდა ოკუპაციის განახლებას და ქვეყანაში კიდევ უფრო ღრმად შემოჭრას. ორმაგი მანდატი გვქონდა: ერთი მხრივ, უნდა გვქონოდა მაღალპროფილური დისკუსიები რუსეთთან ისეთ თემებზე, როგორიცაა ბირთვული იარაღის კონტროლი, ხოლო მეორე მხრივ, დავხმარებოდით მოკავშირეებსა და პარტნიორებს, უკეთ მომზადებულიყვნენ [რუსეთისგან მომავალი] შესაძლო საფრთხეებისთვის.
რადიო თავისუფლება: რამდენად იყო ეს სტრატეგიული ხედვა - ან იქნებ იმედი უფრო სწორი სიტყვაა - რეალობაზე დაფუძნებული, იმის სწორ აღქმაზე, თუ რას ცდილობდა რუსეთი სინამდვილეში?
ვალანდერი: ვფიქრობ, მაშინ ჯერ კიდევ არსებობდა ბუნდოვანება და ჩვენ ამ სტრატეგიულ ელემენტს ვტესტავდით, იმუშავებდა თუ არა. ეს პროცესი 2009 წლიდან 2012 წლამდე გაგრძელდა. მაგრამ როცა პუტინი დაბრუნდა, როცა ბოლოტნაიას აქციები დაიწყო და მან საკუთარ მოსახლეობაში გაჩენილი პროტესტი ამერიკას გადააბრალა - გაიძახოდა, რომ თითქოს აშშ უწყობდა ხელს მის წინააღმდეგ გამოსვლებს - ამ დროისთვის ჩვენთვის, ობამას ადმინისტრაციის არაერთი წევრისთვის, ყველაფერი ნათელი გახდა: ეს ჩვენი იდეა შესაძლოა გამოსაცდელად ნამდვილად ღირდა, მაგრამ რეალობა ცალსახად სხვა იყო.
ამის შემდეგ როგორც მენტალურად, ისე პოლიტიკურად, ჩვენ მზად ვიყავით იმისთვის, რომ ობამას მეორე ვადაში რუსეთთან კონსტრუქციული ურთიერთობა შეუძლებელი იქნებოდა - და თავად პრეზიდენტიც მზად იყო ამისთვის.
პუტინმა მედვედევი სწორედ ამიტომ აირჩია - იმიტომ, რომ ის უშიშროების სტრუქტურებიდან არ იყო, არც რაიმე მყარი, პრინციპული პოზიციებისა და პოლიტიკის მიმდევარი.
რადიო თავისუფლება: ჭრილობაზე მარილის მოყრა არ მინდა, მაგრამ როცა ხედავთ, რად იქცა დღეს მედვედევი, სასაცილოდ არ გეჩვენებათ, რომ ოდესღაც სერიოზულად თვლიდით, რომ ამ კაცს შეიძლებოდა რაიმე გავლენა ჰქონოდა რუსეთზე?
ვალანდერი: მგონი, უსამართლო ბრალდებაა - არც მე და არც მაიკ მაკფოლს არ გვქონია ილუზია, თითქოს მედვედევი იყო ძლიერი ან ავტონომიური ფიგურა რუსულ პოლიტიკაში. ის იყო პუტინის სახე საერთაშორისო ბიზნესისთვის, და შინ, სახლში, რუსეთის იმ ბიზნესწრეებისთვის, რომლებიც საზღვარგარეთ ინვესტირებას გეგმავდნენ.
პუტინმა მედვედევი სწორედ ამიტომ აირჩია - იმიტომ, რომ ის უშიშროების სტრუქტურებიდან არ იყო, არც რაიმე მყარი, პრინციპული პოზიციებისა და პოლიტიკის მიმდევარი. ეს იყო სიგნალი: „ჩვენ ღია ვართ ბიზნესისთვის. აი, როგორი მოქნილი, როგორი დრეკადი პრეზიდენტი გვყავს, მასთან მუშაობა და საერთო ენის გამონახვა შეიძლება”,
მაგრამ 2012 წელს, როცა პუტინმა გადაწყვიტა, რომ “ღია ბიზნესის” დრო მორჩა, რადგან პროტესტების ფონზე საერთაშორისო გავლენები აღიქვა, როგორც მისი დამხობის მცდელობა, მედვედევი გადაამისამართეს - სრულიად სხვა დანიშნულებით იქნა გამოყენებული.
მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ არავის მოუმარაგებია ომში მყოფი ქვეყანა იმ მასშტაბებით, როგორც ეს ჩვენ გავაკეთეთ. მე ვხელმძღვანელობდი პენტაგონის იმ სტრუქტურებს, რომლებიც ამაზე აგებდნენ პასუხს.
რადიო თავისუფლება: ბაიდენის ადმინისტრაციაზე გადავიდეთ. უკრაინის ომთან მიმართებაში ბაიდენის ადმინისტრაციის მიმართ ხშირად ისმის კრიტიკა, როგორც წესი, მთავარი ბრალდება ასე ჟღერს: უკრაინის დახმარება არც საკმარისი იყო და დროშიც ზედმეტად იწელებოდა. „მთავარ ბოროტმოქმედად“ ხშირად სახელდება ეროვნული უსაფრთხოების ყოფილი მრჩეველი ჯეიკ სალივანი. სამართლიანი, დამსახურებული კრიტიკაა?
ვალანდერი: შეხედეთ: მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ არავის მოუმარაგებია ომში მყოფი ქვეყანა იმ მასშტაბებით, როგორც ეს ჩვენ გავაკეთეთ. მე ვხელმძღვანელობდი პენტაგონის იმ სტრუქტურებს, რომლებიც ამაზე აგებდნენ პასუხს, და ჩვენ ყოველდღიურად ვაგზავნიდით სამხედრო შესაძლებლობების კოლოსალურ ოდენობას. ყოველ ორ კვირაში ერთხელ კონგრესს ვაწვდიდით ახალ პაკეტს - ასობით მილიონ დოლარად შეფასებულ სამხედრო აღჭურვილობას.
მე თავად ვსტუმრობდი ჩვენს მარაგებს - საწყობები გადავსებული იყო, გზები გადატვირთული. მესმის, რომ კრიტიკოსები ამას ვერ ხედავდნენ, მაგრამ ჩვენ მართლაც წარმოუდგენელი რაოდენობით რესურსი გადავეცით უკრაინას. ათეულ ათასობით უკრაინელი სამხედრო გადავამზადეთ, დაწყებული საბაზისო მომზადებიდან და დამთავრებული მაღალტექნოლოგიური სისტემების მართვის სწავლებით - მაგალითად, “პატრიოტის” საჰაერო თავდაცვის სისტემების გამოყენებაში.
განსხვავებული აზრი, ცხადია, ყოველთვის იარსებებს, რისი პრიორიტეტიზება სჯობდა. ზოგიერთს ავიწყდება, რომ მაშინ რომ მიგვეცა რიგი სამხედრო შესაძლებლობები, რასაც კრიტიკოსები მოგვიწოდებდნენ, უკრაინელებს მათი გამოყენების სასწავლად ერთი წელი დასჭირდებოდათ - რაც იმ მომენტში არაფერს მოუტანდათ. და კიდევ ერთი ფაქტორი - ბიუჯეტი. კონგრესი ძალიან გულუხვი იყო, მაგრამ ჩვენ არ გვქონდა ამოუწურავი რესურსები. გვქონდა კონკრეტული თანხა, და ამიტომ ყოველთვის გვიწევდა პრიორიტეტების განსაზღვრა.
პირველი პრიორიტეტი კი - და მე იმ შეხვედრებზე თავად ვიმყოფებოდი - იყო უკრაინელებთან ერთად დაჯდომა და კითხვა: თქვენთვის რა არის ყველაზე მნიშვნელოვანი? რა გადაუდებელი საჭიროებები გაქვთ? და სიაც სწორედ ამ გადაუდებელი საჭიროებებით იწყებოდა.
რადიო თავისუფლება: მაგრამ იყო კიდევ ერთი საკითხი - ბაიდენის ადმინისტრაცია აშკარად ფეხს ითრევდა უკრაინისთვის რუსეთში ღრმა დარტყმების განხორციელების ნებართვისა და შესაბამისი იარაღის გადაცემაზე. ბოლოს ეს მაინც გაკეთდა, მაგრამ ბევრი თვლის, რომ ბევრად ადრე უნდა მომხდარიყო - რომ აშშ-მა თითქოს “უკრაინას ხელები შეუკრა."
ვალანდერი: ამერიკული სამხედრო დონაციები ყოველთვის შეიცავს პირობებს - ომის კანონების დაცვის, სამოქალაქო სამიზნეების მიმართ ძალის არგამოყენების ვალდებულებებს. ასე რომ, არაფერს უჩვეულოს არ წარმოადგენდა ის, რომ ჩვენ განვსაზღვრეთ პირობები.
არსებობს ილუზია, თითქოს ჩვენი რესურსები უსაზღვრო იყო. სინამდვილეში, თავად შეერთებულ შტატებსაც შეზღუდული რაოდენობა გააჩნდა იმისა, რის გადაცემასაც უკრაინა ითხოვდა.
რადიო თავისუფლება: და უკრაინელები განა სამოქალაქო ინფრასტრუქტურის დაბომბვის ნებართვას გთხოვდნენ?
ვალანდერი; კონფიდენციალური საუბრების დეტალებს ვერ გავამხელ, უბრალოდ აღვნიშნავ, რომ მსგავსი პირობები ჩვეულებრივი პრაქტიკაა. მეორე - ჩვენ მიერ მოწოდებული აღჭურვილობისა და შესაძლებლობების უმეტესობა ბრძოლის ველისთვის იყო განკუთვნილი, რადგან ეს უკრაინის მთავარი პრიორიტეტი იყო. ეს არ იყო შეზღუდვა იმაზე, რისთვის გამოიყენებდნენ ამ იარაღს - აქცენტი კეთდებოდა საკუთარი ტერიტორიის დაცვაზე, სადაც რუსები იმყოფებოდნენ.
კიდევ ერთი პუნქტი, რომელიც ზემოთ უკვე ვახსენე - არსებობს ილუზია, თითქოს ჩვენი რესურსები უსაზღვრო იყო. სინამდვილეში, თავად შეერთებულ შტატებსაც შეზღუდული რაოდენობა გააჩნდა იმისა, რის გადაცემასაც უკრაინა ითხოვდა. ამიტომ აშშ-ის სამხედრო ხელმძღვანელობამ ურჩია უკრაინელებს: რადგანაც შეზღუდული შესაძლებლობები გაქვთ ღრმა დარტყმებისთვის, ჭკვიანურად უნდა აწონ-დაწონოთ, რას ურტყამთ და რა შედეგს მოიტანს ეს. შეზღუდვები სწორედ ასე გამოიყურებოდა - ეს იყო ინსტრუქციები: თუ ამ [შეზღუდული ოდენობის] შესაძლებლობებს იყენებთ, გამოიყენეთ იქ, სადაც ყველაზე დიდ ეფექტს მიიღებთ, მაგალითად, აქ და აქ. ვერ შევალ უფრო კონკრეტულ დეტალებში, რადგან ეს უკვე კლასიფიცირებული საკითხია, მაგრამ მოსაზრება, თითქოს უკრაინისთვის ყველაფრის გადაცემა შეგვეძლო განუსაზღვრელი რაოდენობით - ეს რეალობას აცდენილია.
რადიო თავისუფლება: იგივე ითქმის იმ კრიტიკაზე, რომ თითქოს რაც გაიგზავნა, შეიძლებოდა უფრო სწრაფადაც გაგზავნილიყო? იყო თუ არა მიწოდება დროში გაწელილი, გაჭიანურებული?
ვალანდერი: ყოველთვის გიწევს რაღაც კომპრომისებზე წასვლა. ზოგიერთი დაბალპრიორიტეტიანი შესაძლებლობა უფრო ადრე შეგვეძლო გაგვეცა, დიახ, მაგრამ ეს იმას ნიშნავდა, რომ მოგვიანებით ვერ მოვახერხებდით მაღალი პრიორიტეტის შესაძლებლობების მიწოდებას იმ დროს, როცა უკრაინელებს დასჭირდებოდათ.
სამშვიდობო მოლაპარაკების თეორიულ ჩარჩოსთან ახლოსაც კი არ ვართ. რუსეთის პოზიციაც, შერბილების ნაცვლად, უფრო გამყარდა ალასკის სამიტის შემდეგ.
რადიო თავისუფლება: კეთილი, დავუბრუნდეთ ამჟამინდელ ადმინისტრაციას. პრეზიდენტ ტრამპის სამშვიდობო მცდელობები - რამდენად ახლოს მიგვიყვანა მისმა შუამავლობამ რეალურ მშვიდობამდე?
ვალანდერი: არა მარტო არ მიგვიყვანა, არამედ პირიქით - კიდევ უფრო დაგვაშორა. პუტინის მოთხოვნები მხოლოდ ტერიტორიას კი არ ეხება - ისინი უკრაინის სუვერენიტეტს, ავტონომიას და ტერიტორიულ მთლიანობას ხელყოფს. და ამ პირობებიდან არცერთი არ არის მისაღები - უპირველეს ყოვლისა უკრაინისთვის, მაგრამ არც ჩვენთვის, ვინაიდან ისინი არღვევს როგორც ევროპული უსაფრთხოების პრინციპებს, ასევე გაეროს წესდებასაც.
ასე რომ, სამშვიდობო მოლაპარაკების თეორიულ ჩარჩოსთან ახლოსაც კი არ ვართ. რუსეთის პოზიციაც, შერბილების ნაცვლად, უფრო გამყარდა ალასკის სამიტის შემდეგ. არ ვეთანხმები აღქმას, რომ ეს მოთხოვნები პუტინის მაქსიმალისტური მოთხოვნებია და რომ ჯეროვანი დიპლომატიით, შეიძლება პუტინი მინიმალურ მოთხოვნებამდე ჩამოიყვანო - ის, რასაც პუტინი ითხოვს, უკვე 12 წელია უცვლელი მოთხოვნების ერთობლიობაა. ის არ ვაჭრობს - ის ამას გულწრფელად ფიქრობს და სწამს ამისი.
შეიძლება თუ არა ეს დროთა განმავლობაში შეიცვალოს, თუკი ფასი, რომელსაც რუსეთი იხდის, უფრო და უფრო გაიზრდება? შესაძლოა. სწორედ ამაზე იყო აგებული ბაიდენის ადმინისტრაციის სტრატეგია - დახმარებოდა უკრაინას გადარჩენაში, პარალელურად კი უფრო და უფრო მძიმე ხარჯები დაეკისრებინა რუსეთისთვის, რათა ეიძულებინა პუტინი, თავისი მოთხოვნებისთვის გადაეხედა. მაგრამ დღეს ამისგან უფრო შორს ვდგავართ, ვიდრე ოდესმე - და ამაში მნიშვნელოვანი წვლილი პუტინის „ანკორიჯის ტრიუმფს“ მიუძღვის.
თავად ვმჯდარვარ რუს მომლაპარაკებლებთან ერთ მაგიდასთან - მათი ჯეროვნად არშეფასება უზარმაზარი შეცდომა იქნებოდა, ისინი საოცრად გამოცდილი და დახელოვნებული დიპლომატები არიან, ზუსტად იციან, როგორ გამოიყენონ გარკვეული სიტყვები ისე, რომ ბუნდოვანებები დატოვონ.
რადიო თავისუფლება: დაბოლოს: დავუშვათ, მოლაპარაკებამდე მივედით - როგორ უნდა უზრუნველვყოთ, რომ პუტინმა მოცემული სიტყვა შეასრულოს? თქვენ უკვე ორ ათწლეულზე მეტია აკვირდებით მის ქცევას, იცნობთ მის სტილს და მიდგომას. რა უნდა გაკეთდეს, რათა თავიდან არ განმეორდეს ის სცენარი, რაც 2008 წლის შემდეგ ვნახეთ?
ვალანდერი: უპირველეს ყოვლისა, ნებისმიერი შეთანხმება ან მოლაპარაკება უნდა შედგეს უკიდურესი სიზუსტით და სიფრთხილით. მე თავად ვმჯდარვარ რუს მომლაპარაკებლებთან ერთ მაგიდასთან - მათი ჯეროვნად არშეფასება უზარმაზარი შეცდომა იქნებოდა, ისინი საოცრად გამოცდილი და დახელოვნებული დიპლომატები არიან, ზუსტად იციან, როგორ გამოიყენონ გარკვეული სიტყვები ისე, რომ ბუნდოვანებები დატოვონ და შემდგომში იმ ბუნდოვანებათა საკუთარი ინტერპრეტაციით სარგებელი მიიღონ შეთანხმების შესრულების პროცესში. ეს ცხადად გამოჩნდა მინსკის შეთანხმებებში - ამიტომ ნებისმიერი შესაძლო სამშვიდობო ხელშეკრულების ენა უნდა იყოს მაქსიმალურად მკაფიო, გამჭვირვალე და იმგვარად შედგენილი, რომ არ დატოვოს სივრცე მანიპულაციისთვის. ეს უნდა გააკეთონ რეალურმა პროფესიონალებმა, რომელთაც მსგავსი ტექსტების მომზადების პრაქტიკული გამოცდილება აქვთ.
მეორე - აუცილებელია განხორციელების მკაცრი, პროფესიონალური მონიტორინგი. ერთ-ერთ უდიდეს შეცდომად, რაც 2015 წლის შემდეგ იქნა დაშვებული, სწორედ ის იქცა, რომ რუსული დარღვევები სათანადოდ აღარ კონტროლდებოდა. ეუთოს დამკვირვებლებს წვდომა შეუზღუდეს, შესაბამისად, მათ აღარ შეეძლოთ დაედგინათ, არღვევდა თუ არა რუსეთი შეთანხმების პირობებს. თუ ოდესმე ნამდვილი სამშვიდობო შეთანხმება შედგება, მას თან უნდა ახლდეს ძლიერი, გამჭვირვალე და საიმედო მონიტორინგის მექანიზმი - ისეთი, რომელიც კრემლს არ დაუტოვებს არცერთ თუნდაც პატარა ღიობს, რომ დაარღვიოს შეთანხმება და შემდეგ ისევ აქციოს ეს დარღვევა „ახალ ნორმად“.
და მესამე - ჩემი პირადი გამოცდილებით ვიტყვი: აუცილებელია არსებობდეს მყარი, სანდო და ავტომატური მექანიზმი სანქციების და სხვა ხარჯების დაუყოვნებელი აღდგენისთვის (snapback) დარღვევის შემთხვევაში. სანქციების დაბრუნება ან ახალი სანქციების დაწესება პოლიტიკური კამათისა და დებატის საგნად არ უნდა იქცეს - ეს პროცესი უნდა იყოს ავტომატური, სწრაფი, მკაფიო და გადამწყვეტი. მხოლოდ ასე შეიძლება დავრწმუნდეთ, რომ ნებისმიერი დარღვევა დაუყოვნებლივ გამოიწვევს რეალურ და ხელშესახებ შედეგებს კრემლისთვის.
ფორუმი