„სტრატეგიული უმნიშვნელობა“ - თომას მელია სტრატეგიული პარტნიორებისგან საქართველოს მცოცავ დაშორებაზე  

ის უკვე ორ ათწლეულზე მეტია, აქტიურად არის ჩართული საქართველოში დემოკრატიისა და ადამიანის უფლებების განვითარების პროცესში — მათ შორის, პრეზიდენტ ობამას ადმინისტრაციაში, სახელმწიფო მდივნის თანაშემწის მოადგილის პოსტზეც მსახურობდა.

თბილისში, 2025 წლის “რონდელის უსაფრთხოების კონფერენციაზე”, გამოსვლის შემდეგ რადიო თავისუფლებას მელიამ უთხრა, რომ საქართველოს დასავლელი მოკავშირეებისგან მცოცავი დაშორება ქვეყანას „სტრატეგიული უმნიშვნელობისკენ“ მიაქანებს — თუმცა, მისივე თქმით, დემოკრატიული „შემოტრიალება“ ჯერ კიდევ შესაძლებელია.

რადიო თავისუფლება: საქართველოსთან ხანგრძლივი ნაცნობობა გაკავშირებთ – თითქმის ორი ათეული წელია, რაც ამ ქვეყანას აკვირდებით. უკან რომ მოვიხედოთ, და მაშინდელი და დღევანდელი საქართველო შევადაროთ – რა განსხვავებებს ხედავთ?

თომას ო. მელია: ჩემი დაკვირვებით, წლების განმავლობაში, საქართველოს პოლიტიკური ტრაექტორიები მეტეორებს ჰგავს – ახალი მთავრობა მოდის, სავსე ენერგიით, რეფორმატორთათვის ჩვეული ენთუზიაზმით, დაპირებებით, რომ ქვეყანა უფრო დემოკრატიული გახდება. ასეთი იყო შევარდნაძის პერიოდი, შემდეგ სააკაშვილის მმართველობა და გარკვეულწილად, იგივე განმეორდა „ქართული ოცნების“ დროსაც, ბიძინა ივანიშვილის ლიდერობით. მაგრამ განუხრელად ვითარდება ერთი და იგივე სცენარი: ეს მთავრობები თანდათან კარგავენ ინტერესს საერთაშორისო პარტნიორების, მათი რჩევებისა თუ დახმარების მიმართ, სულ უფრო ნაკლებად ითმენენ განსხვავებულ აზრს ქვეყნის შიგნით და შესაძლოა, სხვადასხვა ფორმითა თუ ბილიკით, მაგრამ საბოლოოდ, ავტორიტარულობამდე მიდიან.

ამ, ახლანდელ სერიაში განსხვავება ისაა, რომ ამჟამინდელი „კომეტა“ გაცილებით სწრაფად და ღრმად ეცემა – და ის ფსკერიც კი არა ჩანს ჯერ, რომელსაც უნდა დაენარცხოს. ამ კონფერენციაზე დაისვა ძირეული კითხვა – არის თუ არა ეს პროცესი შეუქცევადი? ჩემი პასუხია – არა, არ არის. საქართველოს ჯერ კიდევ შეუძლია „შემოტრიალდეს“ – ზუსტად ისე, როგორც პოლონეთმა და ბრაზილიამ მოახერხეს ავტორიტარიზმის პერიოდების შემდეგ. ამ ქვეყნების შემთხვევაში, გარდატეხა არჩევნებმა მოიტანა. მაგრამ შეძლებს თუ არა საქართველოც მსგავს გზაზე გავლას – ეს ჯერ კიდევ კითხვად რჩება.

რადიო თავისუფლება: რამდენად რეალურად გეჩვენებათ ეს - არჩევნების გზით ხელისუფლების შეცვლა - ამ პირობებსა და გარემოში?

თომას მელია: ფაქტია, რომ ოპოზიციამ წინა არჩევნებში ვერ შეძლო ერთიანი, თანმიმდევრული ალტერნატივის წარმოდგენა. [შექმნილ ვითარებაზე] მათაც ეკისრებათ პასუხისმგებლობა. თუმცა არსებობს უფრო ფართო სურათიც: წარსულში, მაშინაც კი, როცა დასავლეთის მიმართ კრიტიკულები იყვნენ, არც შევარდნაძე და არც სააკაშვილი არ წყვეტდნენ კონტაქტს ვაშინგტონსა და ბრიუსელთან. ამჟამინდელმა ხელისუფლებამ კი, სრულიად უცერემონიოდ და გაუგებრად, ზურგი აქცია საქართველოს დასავლელ მეგობრებს – იმ ხალხს, ვისაც რეალურად სურს საქართველოს წარმატება.

რადიო თავისუფლება: თქვენი აზრით, რამ განაპირობა ეს სტრატეგიული ზურგის შექცევა, რით აიხსნება? თუკი ეს დიდ სახელმწიფოებს შორის ლავირების მცდელობაა, რა ლოგიკა დევს იმაში, რომ ერთ-ერთ მთავარ მოთამაშესთან - მეტიც, მოკავშირესთან - ყველა ხიდი დაწვა და ჩაანგრიო?

თომას მელია: ერთი, რაც შემიძლია ვთქვა, არის ის, რომ როცა მთავრობები ავტორიტარიზმისკენ იხრებიან, თანდათან უფრო „უჭერენ ხრახნებს“ ოპოზიციას, მედიასა და სამოქალაქო საზოგადოებას – და ამის პარალელურად, ჩნდება მზარდი პარანოია. ეს ხელისუფლება აპატიმრებს წინა მთავრობის წარმომადგენლებს, მათ შორის ყოფილ პრეზიდენტსაც, აპატიმრებს აწ უკვე საკუთარ ყოფილ მოკავშირეებსაც – და ემუქრება დამოუკიდებელ აქტორებსაც, იქნება ეს ჟურნალისტები თუ არასამთავრობოები. ამის შედეგად, მმართველობაში მყოფებს უჩნდებათ შიში – რომ თუ ძალაუფლებას დაკარგავენ, შეიძლება თავადაც იგივე დაემართოთ. მნიშვნელობა არ აქვს, რეალური ბრალდებები იქნება ეს თუ პოლიტიკურად შეკერილი საქმეები - მათი შიში რეალურია, შიში ამოძრავებთ და უკარნახებთ.

და რას აკეთებენ ამის აღსაკვეთად? ცდილობენ, სიტუაცია გაორმაგებული ძალისხმევით აკონტროლონ. წესებს უფრო და უფრო მეტად ირგებენ მხოლოდ საკუთარ თავზე და - სხვების წინააღმდეგ, კრიტიკოსებს კიდევ უფრო აგრესიულად, მეტი ენერგიით ადუმებენ – და ძალაუფლებას ებღაუჭებიან.

რადიო თავისუფლება: განხეთქილების მთავარი მიზეზის დასახელება რომ გთხოვოთ, ერთი, კონკრეტული ქმედებისა, რამაც „ქართულ ოცნებასა“ და დასავლეთს შორის ეს მზარდი ბზარი წარმოშვა – რას დაასახელებდით?

თომას მელია: ვაშინგტონის პერსპექტივიდან, გარდამტეხ მომენტად იქცა ევროკავშირის მიერ საქართველოსთვის კანდიდატის სტატუსის მინიჭება – რაც, რეალურად, ევროპის ოჯახში შემოსვლის მოწვევა იყო. და როგორ უპასუხა ამას საქართველოს მთავრობამ? განაცხადეს, რომ ამ პროცესს აჩერებენ. ეს უკვე ღია პრობლემაა.

აშშ-ში ყოველთვის არსებობდა გულწრფელი დაფასება და პატივისცემა საქართველოს მიმართ – პატარა და შორეული ქვეყნის მიმართ, რომელმაც აირჩია დემოკრატია და ამ დემოკრატიისკენ მიმავალ გზაზე თვალსაჩინო პროგრესი ჰქონდა, ქვეყნისა, რომელმაც, მაგალითად, ავღანეთში, სამხედრო კუთხით იმაზე ბევრად მეტი წვლილი შეიტანა, ვიდრე მისი „წონითი კატეგორიით“ იყო გათვალისწინებული. მაგრამ, მიუხედავად ამისა, გაუცხოება მაინც დაიწყო. ბაიდენის ადმინისტრაცია აქტიურად ცდილობდა პროცესები „შეეკავებინა“ – განსაკუთრებით მაშინ, როცა მთავრობამ გამოიტანა ისეთი კანონპროექტები, როგორიც იყო „უცხოელი აგენტების“ შესახებ კანონი. ვუთხარით – „გთხოვთ, არ გადადგათ ეს ნაბიჯი“ და მაინც გადადგეს. რაც შეეხება იმას, თუ როგორ მოექცა საქართველოს მთავრობა ელჩ დანიგანსა და მის წინამორბედ კელი დეგნანს – გულწრფელად რომ ვთქვათ, ეს სამარცხვინო იყო. ამან ბევრი ადამიანი გააბრაზა ვაშინგტონში.

ამ ყველაფრის ფონზე და პასუხად, აშშ-მა ოფიციალური ჩართულობის გარკვეული ფორმები შეაჩერა – თუმცა სამოქალაქო საზოგადოების მხარდაჭერა არ შეუწყვეტია.

რადიო თავისუფლება: მაგრამ, როგორც ჩანს ეს შეჩერება „ქართულ ოცნებას“ ვერ აჩერებს.

თომას მელია: დიახ, ამან ისინი ვერ შეაშინა. და ესეც პრობლემის ნაწილია. დემოკრატიული უკუსვლის საპასუხოდ აშშ-ს მიერ მიღებული სანქციები მეტწილად ემოციური დისტანცირებაა, და არა რაიმე მკაცრი ზომები. დიახ, ზოგიერთი პირი შეიძლება ვიზის დაკარგვით „დასაჯონ“, მაგრამ ამას ძლიერ ბერკეტად ვერ ჩავთვლით.

რადიო თავისუფლება: გუშინ, კონფერენციაზე გამოსვლისას ახსენეთ ტერმინი „სტრატეგიული უმნიშვნელობა“ – რა საფრთხეს მოიცავს ეს ისეთი ქვეყნისთვის, როგორიც საქართველოა?

თომას მელია: საქართველო პატარა ქვეყანაა. მას არ გააჩნია არც დიდი ეკონომიკური წონა და არც სამხედრო ძალა. არც ნავთობი აქვს, არც გაზი. მაგრამ მას ჰქონდა სტრატეგიული მნიშვნელობა – იმ მზადყოფნის გამო, რაც დასავლეთთან პარტნიორობას უკავშირდებოდა. ავღანეთში ქართველი სამხედროების წვლილი, მაგალითად, ვაშინგტონში დიდ პატივისცემას იწვევდა.

მაგრამ თუკი საქართველო ამ პარტნიორობას ზურგს აქცევს, არსებობს რისკი, რომ მას უბრალოდ დაივიწყებენ. სტრატეგიული უმნიშვნელობა ნიშნავს მარტო დარჩენას, და იმ შესაძლებლობებზე წვდომის დაკარგვას, რაც მის განვითარებას შეუწყობდა ხელს.

რადიო თავისუფლება: და ეს უკვე ხდება ვაშინგტონში?

თომას მელია: დიახ - მეტწილად კი. ბაიდენის ადმინისტრაციამ დიდი ძალისხმევა გაწია – მაღალი რანგის ოფიციალური პირებიც კი ჩამოვიდნენ თბილისში, მაგრამ მათთვის ურთულესი აღმოჩნდა მაღალ დონეზე შეხვედრების დაგეგმვა. მათ შორის ვერ მოხერხდა შეხვედრა ვერც ბატონ ივანიშვილთან და ვერც პრემიერ-მინისტრთან. როგორც ჩანს, „ქართულ ოცნებაში“ გადაწყვიტეს, რომ ერთ ცუდ გადაწყვეტილებას მეორე უნდა მოსდევდეს.

რადიო თავისუფლება: სულ უფრო ხშირად ისმის მოსაზრება, რომ „ქართული ოცნება“ ცდილობს, საკუთარი მმართველობა აზერბაიჯანის მოდელს მოარგოს. მაგრამ შესაბამისი რესურსების გარეშე – რამდენად შესაძლებელია ეს?

თომას მელია: საქართველოს ნავთობი აქვს? ბუნებრივი აირი? რა სახის რეგიონული ბერკეტი გააჩნია მას უსაფრთხოების თვალსაზრისით? აზერბაიჯანს ირანთან საზღვარი აქვს – საქართველოს არა. აზერბაიჯანს სტრატეგიული წონა გააჩნია – საქართველოს არა. ასე რომ, არა – მე არ ვფიქრობ, რომ „აზერბაიჯანი 2.0“-ის მოდელი საქართველოსთვის რეალისტურია.

რადიო თავისუფლება: „მეგობარი აქტზეც“ მინდა გკითხოთ – რა ეტაპზეა ახლა და როგორია ამ კანონპროექტის სამომავლო პერსპექტივები?

თომას მელია: წარმომადგენელთა პალატამ უკვე დაამტკიცა. სენატში საგარეო ურთიერთობათა კომიტეტმაც მხარი დაუჭირა, მაგრამ მთლიან სენატში კენჭისყრა არ შედგება მანამ, სანამ თეთრი სახლი და სახელმწიფო დეპარტამენტი არ აუნთებენ „მწვანე შუქს“. და ეს ჯერ არ მომხდარა.

რადიო თავისუფლება: რატომ?

თომას მელია: სავარაუდოდ, იმიტომ, რომ საქართველო ამჟამად ვაშინგტონის პრიორიტეტების არათუ ათეულში, ოცეულშიც კი არ შედის. აი, ზუსტად ეს არის „სტრატეგიული უმნიშვნელობა“.

რადიო თავისუფლება: თუკი აქტს სენატიც დაამტკიცებს – „მეგობარი აქტი“ აშშ-ის ოფიციალურ პოლიტიკად იქცევა საქართველოს მიმართ?

თომას მელია: დიახ. თუკი სენატშიც გავა, პრეზიდენტს გადაეცემა და ის ხელს მოაწერს – მაშინ ეს უკვე კანონია და, შესაბამისად, პოლიტიკადაც იქცევა.

რადიო თავისუფლება: თქვენი შეფასებით, რამდენად რეალურია ეს?

თომას მელია: გულწრფელად რომ გითხრათ – რთული სათქმელია. ტრამპ-ვენსის ადმინისტრაცია არაპროგნოზირებადია. თუნდაც მხარი დაუჭირონ აქტს – ეს არ ნიშნავს, რომ მისი განხორციელება გარანტირებულია. სამწუხაროდ, დღევანდელი რეალობა ასეთია.

რადიო თავისუფლება: ბოლო კითხვაც: საქართველოს პრემიერ-მინისტრმა პრეზიდენტ ტრამპს და ვიცე-პრეზიდენტ ვენსს საჯარო წერილით მიმართა. როგორ შეაფასებდით ამ წერილს, როგორც პოლიტიკურ აქტს?

თომას მელია: ეს წერილი უფრო შიდა აუდიტორიისთვის განკუთვნილ ნაბიჯად მეჩვენა, ვიდრე სერიოზულ დიპლომატიურ ინიციატივად. გაცილებით ეფექტური იქნებოდა კერძო წერილი, ან პირდაპირი მცდელობა, ხმა მიეწვდინათ შეერთებული შტატების ადმინისტრაციისთვის. ისე, როგორც გაკეთდა, ეს უფრო დილეტანტურ ჟესტად გამოიყურება – უფრო შოუ იყო, ვიდრე რეალური ნაბიჯი.

რადიო თავისუფლება: ამერიკის ელჩი მიდის; თუ ახალს ჯერჯერობით არ დანიშნავენ. ეს უკვე სტრატეგიული უმნიშვნელობის მომდევნო თავი იქნება?

თომას მელია: დიახ. ეს ნიშნავს უფრო სუსტ დიალოგს, ნაკლებ ჩართულობას — და ეს ორივე მხარისთვის დანაკარგია.

რადიო თავისუფლება: რაიმე პოზიტიური, იმედისმომცემი ტენდენციაც თუ არსებობს ამ ფონზე?

თომას მელია: მხოლოდ ის, რომ ამერიკელები — როგორც მთავრობაში, ისე მის გარეთ — საქართველოს, ქართველი ხალხის მიმართ კვლავ ინარჩუნებენ კეთილგანწყობას. ჩვენ გვინდა, რომ საქართველო იყოს წარმატებული, იყოს დემოკრატიული და იყოს დასავლეთის ნაწილი. კარი ღიაა, ქართველი ხალხი მზად არის, ამ კარში შევიდეს. და მხოლოდ მმართველი ჯგუფის მცირე წრეა, ვინც ამ კარს წინ ეღობება.

ასევე ნახეთ: