1 სექტემბერს ეუთოს 57-მა წევრმა სახელმწიფომ ერთხმად გადაწყვიტა წლის ბოლომდე ეუთოს მინსკის ჯგუფის დაშლა.
ეს ჯგუფი 1992 წელს შეიქმნა სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის მთიან ყარაბაღთან დაკავშირებული კონფლიქტის მშვიდობიანი გზით მოსაგვარებლად. 2022 წლის თებერვლის შემდეგ, როდესაც რუსეთი სრულმასშტაბიანად შეიჭრა უკრაინაში, ამ ჯგუფს ფაქტობრივად აღარ უმუშავია. გასულ თვეში კი სომხეთმა და აზერბაიჯანმა ხელი მოაწერეს აშშ-ის შუამავლობით მიღწეულ სამშვიდობო ხელშეკრულებას ჯგუფის მონაწილეობის გარეშე.
რადიო თავისუფლება განიხილავს, თუ როგორ შეიქმნა ეს ჯგუფი, რას მიაღწია და რას ნიშნავს მისი დაშლა.
რა იყო ეუთოს მინსკის ჯგუფი?
ის ეუთოს წინამორბედის, ევროპის უშიშროებისა და თანამშრომლობის საბჭოს (CSCE) მიერ 33 წლის წინ შეიქმნა, მთიანი ყარაბაღის პირველი ომის დროს, კონფლიქტის მოგვარებისთვის ფორუმის უზრუნველსაყოფად.
იმ დროს ბევრი იმედოვნებდა, რომ საერთაშორისო საზოგადოება შეძლებდა ამ საკითხის მოგვარებას საბჭოთა კავშირის დაშლისა და ვარშავის პაქტის ყოფილი ქვეყნების სწრაფი დემოკრატიზაციის ფონზე.
თავდაპირველად გეგმავდნენ, რომ საბჭო მინსკში შეიკრიბებოდა და ეს სახელიც ამიტომ დაერქვა. ბელარუსის დედაქალაქში შეხვედრა არასდროს გამართულა.
თუმცა ჯგუფმა უფრო კონკრეტული სტრუქტურა შექმნა, რომელიც მოიცავდა სამ მუდმივად მონაცვლეობით თანათავმჯდომარეს - საფრანგეთს, რუსეთს და აშშ-ს - ასევე მონაწილე სახელმწიფოების რიგს, რომელთა შორის - მეომარი მხარეების, სომხეთისა და აზერბაიჯანის გარდა - ასევე შედიოდნენ ბელარუსი, ფინეთი, გერმანია, იტალია, შვედეთი და თურქეთი.
მიზნები ნათელი იყო: ყველა საომარი მოქმედების შეწყვეტა, მოლაპარაკებების გზით შეთანხმების მიღწევა და წესრიგის შესანარჩუნებლად ეუთოს სამშვიდობო ძალების გამოყოფა.
ეს იგივეა, რაც მინსკის შეთანხმებები?
არა. ეუთო აქაც იყო ჩართული, მაგრამ მინსკის შეთანხმებები სხვა საერთაშორისო ძალისხმევა იყო სხვა კონფლიქტის მოსაგვარებლად.
ამჯერად საქმე ეხებოდა უკრაინასა და რუსეთის მიერ მხარდაჭერილ სეპარატისტებს შორის ბრძოლას დონეცკსა და ლუგანსკში 2014 წელს.
აქ ეუთოს, რუსეთისა და უკრაინის გარდა, მოლაპარაკებებში მონაწილეობდნენ საფრანგეთი და გერმანია და ისინი ხშირად ხვდებოდნენ ბელარუსის დედაქალაქში.
თუმცა, ეუთოს მინსკის ჯგუფის მსგავსად, სამართლიანი იქნება თუ ვიტყვით, რომ მინსკის შეთანხმებებმაც დიდად ვერაფერს მიაღწია, რადგან რუსეთმა 2022 წელს უკრაინაში სრულმასშტაბიანი შეჭრა დაიწყო.
მაშ, რას მიაღწია მინსკის ჯგუფმა?
გულწრფელები რომ ვიყოთ, თითქმის არაფერს ან ძალიან მცირედს.
ჯგუფს არცერთი დასახული მიზნისათვის არ მიუღწევია. ეუთოს დიპლომატები, რომლებიც რადიო თავისუფლებას ანონიმურობის პირობით ესაუბრნენ, ამას აღიარებენ კიდეც. მათი თქმით, ჯგუფის ერთადერთი დამსახურება ალბათ ის იყო, რომ 1990-იანი წლების ბოლოს და 2000-იანი წლების დასაწყისში ბაქოსა და ერევანს შორის მზარდი დაძაბულობა ჩაახშო.
საბოლოოდ, ეუთოს კონსენსუსზე დაფუძნებული ბუნება მუდმივი ვეტოთი ხელს უშლიდა ჯგუფის ეფექტურობას.
ამას დაემატა თანათავმჯდომარეებს შორის მზარდი დაძაბულობაც, რომელიც განსაკუთრებით 2014 წელს რუსეთის მიერ ყირიმის ძალადობრივი ანექსიის შემდეგ გაიზარდა, რვა წლის შემდეგ უკრაინაში სრულმასშტაბიანი შეჭრის შემდეგ კი შეუქცევადად დაზიანდა.
ამავე დროს, აზერბაიჯანი არასდროს იყო კმაყოფილი საფრანგეთითა და შეერთებული შტატებით და ხშირად ადანაშაულებდა მათ მიკერძოებასა და მათი სომხური დიასპორების კეთილგანწყობის მოპოვების მცდელობაში.
რატომ იშლება ეს ჯგუფი ახლა?
2020 წლის შემოდგომაზე მთიანი ყარაბაღის მეორე ომის დაწყებისთანავე ყველაფერი ნათელი გახდა.
აზერბაიჯანმა სადავო ტერიტორიების დიდი ნაწილი დაიკავა და დაუყოვნებლივ მოითხოვა მინსკის ჯგუფის დაშლა. სამი წლის შემდეგ, როდესაც ქვეყანამ სომხების მიერ კონტროლირებადი დარჩენილი ტერიტორიებიც დაიპყრო, მოწოდება კიდევ უფრო ხმამაღლა განმეორდა.
ეუთო ამ საომარი მოქმედებების დროს სრულიად განზე იდგა და არც რუსი სამშვიდობოები არ ჩარეულან. ცხადი გახდა, რომ ამ ჯგუფის არსებობას აზრი არ ჰქონდა.
აგვისტოს დასაწყისში აშშ-ის პრეზიდენტ დონალდ ტრამპის შუამავლობით მიღწეული სამშვიდობო შეთანხმების ფარგლებში ჯგუფის გაუქმების იდეას სომხეთიც დაეთანხმა, მიუხედავად ყარაბაღელი სომხების პროტესტისა, რომლებმაც აღნიშნეს, რომ მინსკის ჯგუფის დაშლა ლეგიტიმაციას გაუწევდა „აზერბაიჯანის მიერ მთიან ყარაბაღში განხორციელებულ ეთნიკურ წმენდას“.
რას ნიშნავს ეს მომავალში?
ეუთომ შესაძლოა პირველი ბიუჯეტი მიიღოს 2021 წლის შემდეგ.
ვენაში დაფუძნებულ ორგანიზაციას ფინანსური ჩარჩოს დასამტკიცებლად ერთსულოვნება სჭირდება და ბაქო აქამდე ვეტოს ადებდა 158 მილიონი ევროს პაკეტს, რადგან ის კვლავ შეიცავდა მინსკის ჯგუფისთვის განკუთვნილ თანხებს.
თუმცა ჯერ კიდევ გასარკვევია, დათანხმდება თუ არა ამას რუსეთი, რადგან მოსკოვსაც ჰქონდა შენიშვნები რამდენიმე საკითხთან დაკავშირებით, როგორიცაა ეუთოს საქმიანობა უკრაინაში და ორგანიზაციის დემოკრატიული ინსტიტუტებისა და ადამიანის უფლებების ოფისის არჩევნების მონიტორინგის საქმიანობა, რომელსაც კრემლი პოლიტიკურად მიკერძოებულად მიიჩნევს.
მიანიშნებს თუ არა მინსკის ჯგუფის დაშლა სამხრეთ კავკასიაში რუსეთის გავლენის შემცირებაზე?
და რა ვითარებაშია ეუთო?
ჰელსინკის დასკვნით აქტს, რომლის შედეგადაც შეიქმნა ეს ორგანიზაცია, ცოტა ხნის წინ 50 წელი შეუსრულდა. ეს თარიღი ფინეთის დედაქალაქში მდიდრული ცერემონიით აღინიშნა.
ამ წვეულებიდან ცხადი გახდა, რომ არ არსებობს კონსენსუსი, თუ რაზე უნდა გაამახვილოს ეუთომ მომავალში ყურადღება.
თუმცა შედეგები მხოლოდ ეუთოზე არ აისახება. საერთაშორისო ორგანიზაციებს აკრიტიკებენ იმის გამო, რომ კრიზისების მოსაგვარებლად საკმარისს არ აკეთებენ.
ევროკავშირი, რომელიც უკრაინის მომავალთან დაკავშირებულ მოლაპარაკებებში არ ჩართეს, ახლა ფიქრობს, ხომ არ უნდა დაიშალოს მისი სადამკვირვებლო მისია სომხეთში (EUMM).
ორი წლის წინ სომხეთ-აზერბაიჯანის საზღვრის მონიტორინგისთვის შექმნილმა მისიამ ადრე ბაქოს კრიტიკა გამოიწვია, მიუხედავად იმისა, რომ მასში მხოლოდ 200 დამკვირვებელი მონაწილეობდა. აზერბაიჯანმა მინსკის ჯგუფის დაშლას მიაღწია, ამიტომ ევროპელი დიპლომატები ფიქრობენ, რომ შემდეგი EUMM-ი იქნება.
